Toneelschrijver, waar theater tot leven komt.
Theater in de Middeleeuwen
de ontwikkelingen van toneel in de vroege, hoge en late Middeleeuwen.
De overgang van Romeins naar Middeleeuws Theater
In de schaduw van de vervallende West-Romeinse Rijk gedurende de 4e en 5e eeuw na Christus verplaatste het centrum van Romeinse macht zich naar Constantinopel en het Oost-Romeinse Rijk, later bekend als het Byzantijnse Rijk. Hoewel er weinig bewijs bestaat over het Byzantijnse theater, laten bestaande verslagen zien dat mime, pantomime, scènes of voordrachten uit tragedies en komedies, dansen en andere vormen van entertainment zeer populair waren. Constantinopel bezat twee theaters die tot in de 5e eeuw na Christus werden gebruikt. De ware betekenis van de Byzantijnen in de geschiedenis van het theater ligt echter in hun behoud van vele klassieke Griekse teksten en de samenstelling van een enorme encyclopedie genaamd de Suda, waaruit een grote hoeveelheid hedendaagse informatie over het Griekse theater is afgeleid. In de 6e eeuw sloot keizer Justinian de theaters permanent.
Theaters werden door velen beschouwd als een duivelse bedreiging voor het christendom, vooral omdat nieuwe bekeerlingen bleven gaan. Kerkvaders zoals Tatianus, Tertullianus en Augustinus karakteriseerden het podium als een instrument van corruptie, terwijl acteren als zondig werd beschouwd omdat de imitatie van het leven werd gezien als een bespotting van Gods schepping. Romeinse acteurs was verboden contact te hebben met christelijke vrouwen, slaven te bezitten of goud te dragen. Ze werden officieel geëxcommuniceerd, ontzegd van de sacramenten, inclusief het huwelijk en de begrafenis, en werden door heel Europa bespot. Gedurende vele eeuwen daarna werden geestelijken gewaarschuwd om rondreizende acteurs geen optredens toe te staan binnen hun jurisdictie.
Hrosvitha (ca. 935-973), een aristocratische kanunnik en historica in Noord-Duitsland, schreef in de 10e eeuw zes toneelstukken die waren gemodelleerd naar de komedies van Terentius, maar religieuze onderwerpen gebruikten. Deze zes stukken zijn de eerste bekende werken die zijn gecomponeerd door een vrouwelijke toneelschrijver en de eerste identificeerbare westerse dramatische werken van de postklassieke periode. Om kritiek van de Kerk voor te zijn, verklaarde Hrosvitha dat ze probeerde de "prijsenswaardige" daden van vrouwen in Terentius' stukken na te bootsen en de "schaamteloze" daden te verwerpen. Ze werden voor het eerst gepubliceerd in 1501 en hadden aanzienlijke invloed in de zestiende eeuw. Een andere non die toneelstukken schreef, was de abdis Hildegard van Bingen (gest. 1179), die in 1155 een drama schreef genaamd "Ordo Virtutum".
Het theater, als een spiegel van menselijke creativiteit en cultuur, heeft in alle tijdsperiodes zijn unieke stempel gedrukt. In de schaduw van kastelen, kathedralen en ambachtsgilden ontvouwde zich een rijke en kleurrijke theatrale traditie tijdens de middeleeuwen. Van de mystieke dramatiseringen in de vroege middeleeuwen tot de bloei van komedie en moraliteitspelen in de late middeleeuwen, was dit een periode waarin het theater niet alleen diende als vermaak, maar ook als een spiegel van de veranderende maatschappij en de groeiende verbeelding van de mens.
In dit artikel duiken we dieper in het verhaal van het theater in de middeleeuwen. We zullen ontdekken hoe religie en het dagelijkse leven werden verweven in dramatische vertoningen, hoe de opkomst van gilden en steden nieuwe theatrale mogelijkheden bood, en hoe komedie en moraliteitspelen deel werden van het culturele weefsel. Laten we ons laten meevoeren door een tijdreis door de middeleeuwen, waar we het theater zien evolueren van bescheiden dramatiseringen tot levendige spektakels die de kern van de samenleving raakten.
Theatrale Ontvouwingen in de Vroege Middeleeuwen
Theatrale Beleving van Religie
De vroege middeleeuwen, gekenmerkt door politieke verschuivingen en de opkomst van het christendom, brachten uitdagingen met zich mee in de communicatie van religieuze principes aan een bevolking die grotendeels analfabeet was. Om dit probleem te overwinnen, begonnen kerken dramatische interpretaties van bijbelse gebeurtenissen op te voeren op specifieke dagen van het jaar, om zo de jaarlijkse vieringen te verlevendigen. Symbolische voorwerpen en handelingen, zoals gewaden, altaren, wierookvaten en pantomime uitgevoerd door priesters, riepen de gebeurtenissen op die het christelijke ritueel viert. Een opvallend voorbeeld is de "Whom do you Seek" (Quem-Quaeritis) paastrope, die dateert uit ongeveer 925. Deze tekst werd responsief gezongen door twee groepen en werd niet beschouwd als "acteren" in de zin van impersonatie.
Tussen 965 en 975 componeerde Æthelwold van Winchester de "Regularis Concordia" (Monastic Agreement), waarin een toneelstukje met uitvoeringsinstructies is opgenomen. Hiermee is een glimp op te vangen van de praktische uitvoering van theaterelementen in die tijd.
Seculiere Vertellingen
Naast de religieuze dramatiseringen ontwikkelde zich in de vroege middeleeuwen ook een interessante reeks van seculiere stukken. Het anonieme heidense toneelstuk "Querolus", oorspronkelijk geschreven rond 420, werd in de 12e eeuw aangepast door Vitalis van Blois. Andere Latijnse stukken met wereldse onderwerpen, zoals "Babio", zagen ook het licht in de 12e eeuw, voornamelijk in Frankrijk maar ook in Engeland.
De middeleeuwse wereld was ook de thuisbasis van reizende entertainers, zoals mimes, minstrelen, bardes, verhalenvertellers en jongleurs. Zij zochten nieuwe publieken en financiële ondersteuning, en hoewel hun repertoire grotendeels in de nevelen van de geschiedenis is verdwenen, legden zij de basis voor de ambulante uitvoeringskunsten.
Het Melodieuze "Le Jeu de Robin et Marion"
De 13e eeuw bracht een bijzondere parel voort in de wereld van middeleeuwse theaterkunst. Het muzikale stuk "Le Jeu de Robin et Marion", geschreven door Adam de la Halle, is een levendige weergave van het dagelijks leven en de romantiek van die tijd. Dit stuk is volledig vastgelegd in het originele manuscript, met tekst, muzikale notatie en illustraties in de marges die de acteurs in beweging tonen. Het werk van Adam de la Halle ging verder dan enkel dit stuk; hij schreef ook andere toneelstukken die bijdroegen aan de ontwikkeling van de middeleeuwse theatertraditie.
Theatrale Opbloei in de Hoge en Late Middeleeuwen
Religieus Theater Verspreidt Zich
De Hoge Middeleeuwen brachten een cruciale verandering in de manier waarop religieuze toneelstukken werden opgevoerd. In de 12e eeuw begonnen kerken kortere drama's samen te voegen tot langere stukken, die vervolgens werden vertaald naar de volkstaal en werden opgevoerd door leken. Hierdoor werd het theater toegankelijk voor een breder segment van de samenleving, inclusief de arbeidersklasse. Het gebruik van de volkstaal maakte het mogelijk dat het drama begrepen en gewaardeerd werd door een groter publiek.
Een opvallend voorbeeld van deze ontwikkeling is "The Mystery of Adam" uit 1150, waarvan gedetailleerde regieaanwijzingen suggereren dat het buiten werd opgevoerd. Andere overgebleven stukken uit deze periode, zoals "La Seinte Resurrection" (Normandisch), "The Play of the Magi Kings" (Spaans) en "Sponsus" (Frans), getuigen van de groeiende diversiteit van het middeleeuwse toneellandschap.
Het Feest van Dwazen en de Geboorte van Komedie
In deze tijd vond ook het "Feast of Fools" plaats, een gebeurtenis die van cruciaal belang was voor de ontwikkeling van komedie. Dit festival keerde de rollen om van de lagere geestelijken en stelde hen in staat om hun superieuren en het kerkelijke leven te bespotten. Soms werden er stukken opgevoerd als onderdeel van het feest, waardoor burleske en komische elementen hun weg vonden naar het liturgische drama.
Gilden en Theater: Een Vruchtbare Samensmelting
De economische en politieke veranderingen in de Hoge Middeleeuwen leidden tot de opkomst van gilden en de groei van steden, wat op zijn beurt leidde tot significante veranderingen in het theater. Handelsgilden begonnen toneelstukken op te voeren, meestal met een religieuze basis en vaak gerelateerd aan een bijbels verhaal dat verwees naar hun beroep. Bijvoorbeeld, een bakkersgilde zou een re-enactment van het Laatste Avondmaal opvoeren.
In de Britse Eilanden werden er toneelstukken opgevoerd in zo'n 127 verschillende steden gedurende de middeleeuwen. Deze volkstaal "mysteriestukken" werden geschreven in cycli van een groot aantal stukken, zoals die van York (48 stukken), Chester (24), Wakefield (32) en Onbekend (42). Deze toneelstukken waren niet enkel religieus van aard, maar bevatten vaak ook komische elementen en personages zoals duivels, schurken en clowns.
Een Smeltkroes van Vermaak
Het theater van de Late Middeleeuwen werd bevolkt door acteurs die voornamelijk uit de lokale bevolking werden getrokken. Bijvoorbeeld, bij Valenciennes in 1547 werden meer dan 100 rollen toegewezen aan 72 acteurs. De voorstellingen vonden plaats op beweegbare podiumwagens, die abrupte locatiewijzigingen mogelijk maakten.
In deze periode ontstonden ook moraliteitsspelen, die een diepgaande verandering in het theaterlandschap teweegbrachten. Deze spelen kwamen op rond 1400 en bloeiden tot 1550. Eén opvallend voorbeeld is "The Castle of Perseverance", dat de voortgang van de mens van geboorte tot dood afbeeldde.
Een Theatrale Renaissance in de Late Middeleeuwen
De Late Middeleeuwen brachten niet alleen religieuze, maar ook wereldse spektakels voort. Het vrolijke en satirische stuk "The Play of the Greenwood" (1276) van Adam de la Halle onthulde een lichtere kant van het middeleeuwse theater. Farces en komische stukken werden populairder, en hoewel de meeste uit Frankrijk en Duitsland kwamen, begonnen ze zich langzaamaan over heel Europa te verspreiden.
Met de opkomst van de Kamers van Retorica in de Lage Landen en de invloed van koningen zoals Hendrik VII en Hendrik VIII, kreeg het theater een nieuw elan. De groeiende steden boden een vruchtbare voedingsbodem voor de uitvoeringen van gilden en amateurspelers, en het middeleeuwse theater werd een ware smeltkroes van vermaak, religie, en maatschappelijke reflectie.
Tegen het einde van de Late Middeleeuwen begonnen professionele acteurs hun intrede te doen in Engeland en Europa. Dit markeerde een verschuiving van de bescheiden toneelvoorstellingen naar een meer georganiseerde en professionele theatervorm.
In Engeland zowel als op het Europese vasteland, zorgden koningen zoals Richard III en Henry VII voor kleine groepen professionele acteurs. Deze acteurs voerden hun stukken op in de Grote Zaal van een adellijke residentie, vaak met een verhoogd platform aan het ene uiteinde voor het publiek en een "scherm" aan de andere kant voor de acteurs. Ook speelden "Mummers' plays", uitgevoerd tijdens het kerstseizoen, en hofmaskerades een belangrijke rol. Vooral onder de heerschappij van Henry VIII werden deze maskerades populair, waarbij hij zelfs een Huis van Vertier oprichtte en in 1545 een Bureau van Vertier vestigde om deze evenementen te organiseren.
Echter, zoals bij elke culturele verandering, kwam er een moment van transitie en overgang. Het einde van het middeleeuwse drama werd ingeluid door verschillende factoren. De afname van de macht van de katholieke kerk, de Protestantse Reformatie en het verbod op religieuze toneelstukken in veel landen droegen bij aan deze verschuiving. Koningin Elizabeth I verbood bijvoorbeeld alle religieuze toneelstukken in 1558, en de grote cyclustoneelstukken waren tegen de jaren 1580 al stilgevallen. In landen als Nederland, de Pauselijke Staten en Parijs werden religieuze toneelstukken eveneens verboden in de jaren 1539, 1547 en 1548 respectievelijk.
Deze algehele verbanning van religieuze toneelstukken leidde tot het verdwijnen van het internationale theater dat tot dan toe had bestaan. Elk land werd gedwongen zijn eigen vorm van drama te ontwikkelen. Deze omwenteling bood dramatisten de kans om zich te richten op seculiere onderwerpen, terwijl de hernieuwde interesse in het Griekse en Romeinse theater hen voorzag van de perfecte gelegenheid om de theatervormen verder te verfijnen en te ontwikkelen.
Besluit: Het Erfgoed van Middeleeuws Theater
Terwijl we de pagina's van de middeleeuwse geschiedenis van het theater omslaan, zien we een boeiende en gevarieerde reis van creativiteit, expressie en reflectie. Van religieuze processies die evolueerden naar dramatische vertoningen tot het ontstaan van komedie, moraliteitspelen en gildevoorstellingen, blijkt het middeleeuwse theater een waar cultureel erfgoed te zijn. Deze periode bracht niet alleen vermaak, maar bood ook inzicht in de veranderende maatschappij en de menselijke verbeelding.
Terwijl de middeleeuwen vervagen in de nevelen van de tijd, blijft het erfgoed van hun theater levendig en relevant. Veel van de elementen die in deze periode werden ontwikkeld, hebben hun weg gevonden naar moderne theaterpraktijken en blijven de kern vormen van hoe we verhalen vertellen en beleven. Het middeleeuwse theater herinnert ons eraan dat menselijke creativiteit, ongeacht de tijd, grenzen kan doorbreken en verhalen kan delen die de tand des tijds doorstaan.