Toneelschrijver, teksten voor en over theater.

​

Verteltheater (tot 3000 V.C.)

Om de oorsprong van het theater te vinden keren we ver terug in de tijd. Het was toen gebruikelijk dat vertellers sprookjes en mythes vertelden voor de omstaanders en wellicht hierbij de wezens uit hun verhalen door middel van beeld en gebaar tot leven wekten. Om deze reden zouden deze vertellers de eerste acteurs kunnen genoemd worden. Toneel had dus ook al in die tijd een maatschappelijke functie, namelijk gezamenlijk geconfronteerd worden met angst en bijgeloof. Hoewel deze oorsprong ver in het verleden ligt blijft het vertellen van een goed verhaal ook in deze tijd nog erg populair.

Lees ook: bijgeloof op het toneel en in het theater.

Het klassieke Griekse en Romeinse theater (3000 V.C. - 500)

Het Griekse theater is ontstaan door de aanbidding van de Griekse God van de vruchtbaarheid, Dionysos. Op feesten ter ere van deze God werden er dansen en koorzangen gebracht die zich ontwikkelden tot drie theatervormen die ook in deze tijd nog terug te vinden zijn. Namelijk komedie, satire en tragedie. In de vijfde eeuw voor Christus bestonden er drie grote Tragedie-schrijvers. Namelijk Aeschylus, Sophocles en Euripides. Aan hen danken we verscheidene Griekse tragedies die ook nu nog regelmatig worden opgevoerd.

Van de meer dan negentig werken die Aeschylus (525-426 V.C.) geschreven heeft hebben er slechts zeven de tand des tijds doorstaan. Zo is “Perzen”, “Zeven tegen Thebe”, “Smekelingen”, de trilogie “Oresteia” (Agamemnon, Offerplengsters, goede geesten) en “Prometheus geboeid” bewaard gebleven.
Sophocles (494-405 V.C.) schreef maar liefst honderd drieëntwintig drama’s. Enkele van de bewaarde stukken hiervan zijn “Koning Oidipoes”, Antigone en Elektra. Euripides (480-406 V.C.) ging in zijn toneelwerken vaak maatschappijkritisch te werk. Een aantal van zijn bekendste bewaarde stukken zijn “Helena”, “Medea” en net als Sophocles schreef hij een stuk met de naam “Elektra”. 

Om deze voorstellingen aan het publiek te kunnen tonen werden er gigantische openluchttheaters opgetrokken. Deze theaters zouden later de inspiratie vormen voor het Romeinse theater.
 

Lees ook:
- Theaters in de Grieks-Romeinse tijd, een huzarenstuk.
- Amfitheaters, een bloederig schouwspel.

​

Middeleeuwen (500 - 1500)

Toen er een einde kwam aan het West-Romeinse rijk betekende dat meteen ook het einde van het toneel waarvoor massa’s mensen gedurende eeuwen naar de theaters trokken. Door toedoen van de rooms-katholieke kerk, die stelde dat het theater een verwerpelijke amusementsvorm was die afgoden verheerlijkte, werd er tussen vijfhonderd en negenhonderd na christus geen toneel gespeeld. Toch was het theater nooit helemaal dood, er werd nog steeds amusement gebracht door mimespelers, jongleurs en andere volksvermakers die hun kunsten opvoerden op pleinen, markten en andere publieke plaatsen.

Van de tiende tot de twaalfde eeuw zag de kerk een mogelijkheid om door middel van theater de ongeletterde bevolking van die tijd te onderwijzen in het geloof. Toen ze echter merkten dat de bevolking deze voorstelling meer als vermaak beschouwden, wat uiteraard niet de bedoeling was, werd het theater geheel uit de kerk verbannen. Groepen van theatermakers bleven echter hun inspiratie uit de bijbel halen en voerden Christelijk geïnspireerde voorstellingen op. De juiste accommodatie om toneel te spelen was er echter niet en daarom werd er vaak gespeeld waar het maar mogelijk was. Ook de zogeheten wagenspelen deden hun intrede, hier was het principe dat acteurs een bepaalde scène speelden op een wagen om vervolgens zich weer te verplaatsen naar een andere locatie. Op een andere wagen die later aankwam rijden werd vervolgens een volgende scène ten tonele gebracht.

Een andere vaak gebruikte vorm was het simultaantheater waarbij er op een grote locatie verschillende decors werden opgesteld en de acteurs doorheen het stuk zich van het ene decor naar het andere begaven. De zogenaamde “abele spelen” werden dan weer in burchten of kastelen opgevoerd en brachten theater met thema’s als de liefde en klassenverschil.

Tussen deze wereldlijke thema’s en de christelijke thema’s bevonden zich de moraliteiten, dit soort theater vertrok van een Bijbels gegeven maar waren wereldlijker dan de heiligen of mirakelspelen. In deze moraliteiten namen de acteurs de gedaante van een bepaalde deugd of ondeugd aan. Hun doel bestond er steeds uit de ziel van een mens voor zich te winnen.

Aan het einde van de middeleeuwen werden er meer technische aspecten aan theater toegevoegd, zo waren er valkuilen op het toneel of konden acteurs de lucht in zweven. Het is een erg vroege voorloper van het spektakelgehalte dat wij tegenwoordig zo gewoon zijn.

​

Renaissance (1500 - 1600)

Na de donkere middeleeuwen was de renaissance aangebroken, renaissance betekent letterlijk wedergeboorte, in deze tijd probeerden de mensen de cultuur van de klassieke oudheid her te ontdekken. Dit betekende meteen ook dat vanaf de tweede helft van de vijftiende eeuw tot en met de zeventiende eeuw het theater een nieuwe adem zou vinden. Er zouden nieuwe theatervormen ontstaan en er werden ook nieuwe theaters gebouwd. Als we naar de theaters van vandaag kijken, mag het niet verbazen dat ook in de renaissance een voorbeeld werd genomen aan de Romeinse theaters. Hoewel deze theaters een grote inspiratiebron vormden werden er toch een aantal grote aanpassingen gemaakt. Zo werd het klassieke model van podium vervangen door een podium dat meer diepte kon geven aan de scène. Zo zou de podiumvloer voorzien worden van een pente of helling. Ook zouden voor het eerst coulissen gebruikt worden. Hoewel deze veranderingen meer spelmogelijkheden boden zou het grootste deel van de handelingen echter nog steeds op het voortoneel plaatsvinden.

In de zestiende eeuw kon Italië als centrum van de renaissance beschouwd worden, het is daar dat het theater van Macchiavelli en Monteverdi furore maakte. Daarnaast werd Goldoni gezien als één van de belangrijkste figuren van de “commedia dell’arte’ in deze theatervorm dragen de acteurs steeds dezelfde kledij en dragen zij maskers. Ondanks deze vermomming was het voor het publiek steeds duidelijk welk personage werd gespeeld. In die tijd had zowat elke zichzelf respecterende stad zijn eigen commedia dell’arte’ figuren. De bekendste van deze figuren zijn Pantalone, een sluw en listig karakter en Arlecchino, de harlekijn die gek en speels het verhaal steevast een duwtje wist te geven. In de zestiende eeuw werd in Spanje de tragikomedie een populair genre. Voortrekker van dit genre was onder andere Cervantes die vooral bekend is van “don quichot”.