Toneelschrijver, waar theater tot leven komt.
Hoe maak en ontwerp je een decor?
Over trekkenwand, zetstukken en andere decorstukken.
Wanneer je naar een toneelvoorstelling gaat kijken zijn er bepaalde verwachtingen waar je hoopt dat aan voldaan zal worden. Uiteraard verwacht je als toeschouwer een leuk verhaal, boeiende personages, in het geval van muziektheater leuke liedjes en als het even kan hoop je ook dat alles zich in een betoverend decor zal afspelen. Voor theatergezelschappen is de keuze van een decor vaak een denkoefening waarbij er rekening gehouden wordt met verschillende aspecten. Hieronder vind je een aantal zaken die de moeite zijn om over na te denken bij het kiezen van een geschikt decorontwerp.
Het draait om geld
Binnen een budget blijven, het is voor ieder theatergezelschap steeds weer een uitdaging, aan de ene kant wil je het publiek onderdompelen in prachtige beelden, aan de andere kant kunnen de kosten van een productie stevig oplopen door dure decors te plaatsen. Het gevolg is dat decorbouw vaak een evenwichtsoefening wordt van creativiteit, inventiviteit en financiële berekeningen. Bij professionele producties zul je vaak merken dat decors een ietsje duurder zullen uitvallen dan bij de gemiddelde amateurproductie, maar dit wordt dan ook doorgerekend in de prijs van een kaartje.
Het voordeel van meer financiële risico’s te kunnen nemen is echter wel dat je veel meer mogelijkheden hebt om decors uit te werken die het publiek kunnen verbazen meeslepen en omverblazen. De vraag die je je echter kan stellen is of al deze luxe wel nodig is, draait het uiteindelijk niet allemaal om het verhaal dat verteld wordt en hoe de acteurs dit weten te brengen?
Eenvoud vs. spektakel
Een ander aspect van decorbouw is hoe uitgebreid je het decor wil maken. Heb je een voorstelling die gedurende langere tijd op één locatie gaat spelen, dan kan je een iets uitgebreider decor bouwen. Heb je echter een productie die op verschillende plaatsen gaat spelen en waarbij je het decor in een snel tempo moet kunnen opbouwen en afbreken, dan moet je hier ook rekening mee houden in je decorontwerp. Naast deze praktische kant speelt het ook mee wat voor verhaal je gaat brengen, soms werkt een spectaculair decor juist tegen om je verhaal verteld te krijgen, wanneer de relatie van personages centraal staat in een verhaal, kan een uitgebreid, ingewikkeld en spectaculair decor te veel afleiden van wat belangrijk is.Ongeacht wat voor decor je nodig hebt voor jouw toneelvoorstelling, er zijn verschillende middelen beschikbaar die jouw decor werkelijkheid kunnen maken, dit aanbod groeit nog steeds wat maakt dat op deze pagina slechts een greep kan gedaan worden uit de meest essentiële hulpmiddelen om aan decorbouw te doen.
Zetstukken
Wanneer je een toneelscript leest zal er vaak bij de decorbeschrijving melding gemaakt worden van zetstukken. Hiermee wordt bedoeld dat er kleine decorelementen nodig zijn die eenvoudig op en af het podium kunnen gehaald worden. Deze zetstukken kunnen bijvoorbeeld bomen, muren, een waterput, een kast, enzovoort zijn. Belangrijk hierbij te onthouden is dat deze zetstukken vaak veel plaats achter de schermen innemen, en zoals je waarschijnlijk weet is deze plaats vaak beperkt. Je kan hierbij overwegen bepaalde zetstukken een dubbele functie te geven zodat de voor- en achterkant een ander object voorstellen. Een andere mogelijkheid die sommige theaters hebben is om de zetstukken die niet gebruikt worden omhoog te takelen zodat ze geen kostbare plaats in beslag nemen. Deze laatste truc wordt vaak toegepast in het professionele musicaltheater waar er sowieso veel ruimte beschikbaar is in de toneeltoren.
Trekkenwand
Wanneer je een theater hebt dat beschikt over een trekkenwand, een theater technische hijsinstallatie - voor het verplaatsen van vrij hangende lasten boven personen. Dan krijg je heel wat mogelijkheden voor het bouwen van je decor. Zo heb je de mogelijkheid om zetstukken naar boven te hijsen maar kan je ook hele decoronderdelen naar boven of beneden halen wanneer deze nodig zijn. Zo zal je in een schouwburg vaak zien dat grote decorwanden in een recordtempo omgewisseld kunnen worden door deze aan een trek te bevestigen.
Een trekkenwand is de verzamelnaam van verschillende trekken waaraan decorstukken bevestigd worden. Deze naam verwijst naar de handtrekkenwand die vroeger manueel moest bediend worden door een theaterknecht.
Een handtrekkenwand is een installatie waarbij aan een van de zijmuren van het toneel een stelsel van stalen geleiders is aangebracht voor een contragewichthouder, ook wel slee genoemd, die geladen kan worden met gestapelde stalen contragewichten, ook wel kluiten genoemd. Aan de boven- en onderzijde van de contragewichthouder is een rondlopend touw bevestigd, dat loopt over een schijf aan de onderzijde en een aan de bovenzijde van die toneelmuur. Aan de bovenzijde zijn ook een aantal staalkabels vastgemaakt, die aan de bovenzijde van de muur worden geleid over de rollenzolder, (een beloopbare vloer (bestaande uit houten latten, stalen roosters of lamellenprofielen) die zich boven een theatertoneel bevindt helemaal aan de bovenkant van de toneeltoren.
Vanaf deze plaats kunnen de schijven en de horizontaal verlopende staalkabels van de trekken bereikt worden voor inspectie en onderhoud.) en daarom stuk voor stuk naar beneden worden geleid boven het toneel. Aan die staalkabels is een lange dunne (48-50mm doorsnede) stalen buis opgehangen, die van links naar rechts over de breedte van het toneel is opgehangen, de in de spreektaal geheten trek, die voluit geschreven 'trekroede' wordt genoemd.
Tegenwoordig worden deze trekken meer en meer automatisch bediend zodat decorwissels vlotter en met minder mankracht kunnen uitgevoerd worden.
Wanden en schoren
Voor een eenvoudigere decoropstelling kan ook gebruik gemaakt worden van een houten raamwerk waarmee muren en deuren kunnen gemaakt worden. Dit raamwerk wordt aan de voorkant voorzien van schilderwerk of behang zodat dit onder andere een typische woonkameropstelling kan vormen. Aan de achterzijde wordt deze constructie ondersteund door schoren, een driehoekige constructie waarbij één van de rechthoekszijden bevestigd wordt aan de houten wand en de andere op de grond steunt.
Om deze constructie steviger te maken wordt de schoor vaak verstevigd door een zware betonnen blok dat ook wel theaterbrood wordt genoemd. Deze combinatie van houten wand en schoor kan ook gebruikt worden voor het vormen van coulissen, in dit geval zal deze constructie de functie van de theaterpoten overnemen, voordeel hierbij is dat deze constructie flexibeler is dan het systeem van friezen en poten.
Projectie
De technologie staat niet stil, en zo is het ook binnen de decorbouw. Tegenwoordig worden decorwissels vaak vervangen door grote projecties die in een fractie van seconden een andere locatie kunnen aangeven. De combinatie van deze moderne technologie met klassieke decorelementen zorgen vaak voor verrassende decorontwerpen die zowel praktisch als spectaculair genoemd kunnen worden.
​
Welke technieken je ook gebruikt om jouw decor vorm te geven, het belangrijkste blijft om de essentie nooit uit het oog te verliezen en dat is het verhaal dat verteld wordt. Het is dan ook de taak van alle medewerkers aan een theaterproductie om hun werk in functie te laten staan van dit verhaal.
​