Toneelschrijver, waar theater tot leven komt.
Multatuli,
een biografie over Eduard Douwes Dekker
Professioneel traject
Eduard Douwes Dekker was het vierde kind van Engel Douwes Dekker, een zeekapitein, en Sytske Eeltjes Klein, een streng religieus echtpaar. Het gezin behoorde tot een oud en gerespecteerd patriciërsgeslacht. Eduard doorliep zonder succes drie klassen van de Latijnse School en volgde een opleiding bij een handelskantoor. Uiteindelijk vergezelde hij zijn vader naar Nederlands-Indië, waar hij eerst voor de Rekenkamer ging werken. Later kreeg hij een controlefunctie op Sumatra, maar wegens financiële problemen werd hij teruggeroepen naar Batavia. Op Java bekleedde hij diverse bestuurlijke posten en in 1846 trouwde hij met Everdine barones van Wijnbergen. Samen kregen ze twee kinderen. Tussen 1853 en 1855 verbleven ze in Nederland, waar Douwes Dekker een roekeloos financieel leven leidde. Na terugkeer in Nederlands-Indië, in het district Lebak, werd hij assistent-resident, waar hij veel onrecht ontdekte dat inheemse leiders begingen tegenover de lokale bevolking. Zijn kritische houding leidde tot conflicten met de hogere ambtenarij. In 1856 werd hij ontslagen en keerde hij alleen terug naar Europa. In 1859 volgden zijn vrouw Tine en kinderen. In hoog tempo schreef Douwes Dekker de Max Havelaar, zijn Minnebrieven en zeven delen Ideeën. Verdere bestuurlijke kansen in Nederlands-Indië bleven uit, waardoor hij zich volledig richtte op zijn schrijverschap. Vanaf 1866 woonde hij in Duitsland en leefde hij gescheiden van tafel en bed van Tine (die in 1874 in Italië overleed). Hij deelde zijn leven met zijn maîtresse en latere vrouw Mimi Hamminck Schepel.
De schrijver onder het pseudoniem Multatuli is eigenlijk Eduard Douwes Dekker. Hij staat vooral bekend om zijn werk 'Max Havelaar of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappy' (1860), dat een belangrijke rol inneemt in de geschiedenis van de Nederlandse literatuur. Douwes Dekker bekleedde een bestuursfunctie in Nederlands-Indië, maar was sterk gekant tegen onrecht. Na zijn terugkeer in Nederland dwongen huwelijks- en financiële problemen hem om de rest van zijn leven in Duitsland door te brengen, waar zijn bewonderaars voor huisvesting zorgden.
Literair Erfgoed
Onder moeilijke omstandigheden schreef Multatuli in 1859 snel de Max Havelaar in Brussel, waarbij hij inspiratie putte uit zijn ervaringen en belevenissen in Nederlands-Indië. Het manuscript belandde bij Jacob van Lennep, die al geïnteresseerd was in Multatuli's toneelstuk 'De bruid daarboven'. De roman werd uiteindelijk uitgegeven door De Ruyter in Amsterdam, echter sterk gecensureerd door Van Lennep. Bovendien kreeg Van Lennep alle rechten over Douwes Dekker's werk. Pogingen om deze rechten terug te krijgen, faalden, zelfs na twee juridische procedures. Pas in 1874, nadat hij een nieuwe uitgever vond in G.L. Funke, kon Multatuli (zijn naam betekent 'ik heb veel gedragen', ontleend aan Horatius) aanpassingen maken aan de gecensureerde tekst.
De Max Havelaar
De Max Havelaar, uitgeroepen tot het belangrijkste Nederlandstalige werk aller tijden door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in 2002, omvat verhalen, waarvan Saïdja en Adinda de bekendste zijn, tafelgesprekken en letterlijke weergaven van documenten die Douwes Dekker ontving als assistent-resident van Lebak. Deze tonen de koloniale misstanden in Nederlands-Indië op schrijnende wijze aan. Het stereotype van de bekrompen Nederlandse handelaar wordt belichaamd door het personage Batavus Droogstoppel. 'Een droogstoppel' werd een term voor een specifiek type Nederlander. De Max Havelaar werd niet alleen in Nederland, maar ook elders in Europa gepubliceerd en werd vooral geprezen om zijn literaire kwaliteiten. Douwes Dekker was enigszins teleurgesteld; hij wilde vooral de situatie van de inwoners benadrukken. Voor hem was de Max Havelaar primair een politiek pamflet. Hij hoopte op eerherstel door de overheid, maar dit bleef uit. Gedwongen door financiële schulden moest hij noodgedwongen kiezen voor zijn schrijverschap.
Literaire Activiteiten
In 1861 bracht Douwes Dekker zijn Minnebrieven uit, waarin hij de nadruk legde op de emancipatie van vrouwen via zelfontwikkeling. Zijn geloofsbeleving veranderde van een orthodox doopsgezinde achtergrond naar katholiek, later naar atheïstisch en vrijdenkend. In 1866 gaf hij door het hele land lezingen over diverse onderwerpen, deels vanwege de financiële beloning. Hij publiceerde feuilletons en columns in talrijke kranten en tijdschriften. Naast de Max Havelaar vormden de Ideeën het voornaamste werk van Multatuli. Deze werden tussen 1862 en 1877 in zeven bundels uitgebracht en omvatten een roman (De geschiedenis van Woutertje Pieterse), een toneelstuk (Vorstenschool) en betogen, artikelen en essays, voornamelijk met een maatschappijkritische inslag. Multatuli bleef voortdurend aan deze teksten schaven en publiceerde ze consequent in zijn eigen spelling (zoals te zien in de titel). Na zijn overlijden werd het deel van de Ideeën dat verweven was met het verhaal van Woutertje Pieterse afzonderlijk uitgegeven. In 1971 stelde Gerrit Komrij een selectie van de Ideeën samen.
Multatuli herinnerd
De herinnering aan Multatuli draait om zijn rol als belangrijke schrijver die vernieuwende vormen uitprobeerde en blijvend pleitte voor een menselijke aanpak van onrecht. Hij had een prikkelbaar, snel ontvlambaar karakter en toonde interesse in vrouwen. Gedurende zijn leven kampte hij met financiële problemen door zijn gokgewoonten en roekeloze levensstijl. Uiteindelijk zorgden bewonderaars ervoor dat hij een huis kreeg in het Duitse Ingelheim am Rhein, waar hij op 19 februari 1887 overleed aan astma. Hij was een van de eerste publieke figuren die gecremeerd werd in plaats van begraven. De interesse in het leven en werk van Eduard Douwes Dekker is nooit verminderd. Zijn werk wordt nog steeds in verschillende uitgaven gepubliceerd. Schrijvers als Hugo Brandt Corstius en W.F. Hermans hebben hun bewondering voor hem openlijk geuit. In 2002 verscheen een gewaardeerde biografie door Dik van der Meulen. Het Multatuli Genootschap streeft naar het bevorderen van kennis over hem en beheert tevens het Multatuli Museum, gevestigd in het geboortehuis van de schrijver aan de Korsjespoortsteeg in Amsterdam.